Europa: Wa is da?!

Wist je dat Europa een eigen volkslied heeft dat we allemaal kennen? Bij de opening van het Eurovisiesongfestival hoor je de aanzet van het slot van Beethovens negende symfonie dat hij in 1823 schreef met Friedrich Schiller. Het is dat lied dat in 1972 door de Raad van Europa werd aangenomen als een voor Europa. Later koos ook de Europese Unie ervoor om haar gemeenschappelijke waarden ermee uit te stralen. Gemeenschappelijke waarden? Ja, dat klopt: Europa is geen “staat”, maar wel een internationale samenwerking van verschillende Europese landen. In dit artikel leggen we je kort uit hoe die samenwerking eruit ziet en welke verschillende organisaties er allemaal zijn.

Europa in het kort

De Europese Unie telt sinds 2020 precies 27 lidstaten, is 4 miljoen vierkante kilometer groot en telt ongeveer 448 miljoen inwoners. Ter vergelijking: in India alleen al wonen er naar schatting 1.417 miljard mensen is telt daarmee drie keer zoveel inwoners als de Europese Unie. Toch is de Europese Unie een belangrijk machtsblok, vooral economisch. Hoe komt dat exact?

Daarvoor duiken we meer dan tachtig jaar terug de geschiedenis in. Middenin de Tweede Wereldoorlog, zat Altiero Spinelli in een Italiaanse gevangenis omdat hij als communistische activist gevangen was genomen door Mussolini’s regime. Samen met zijn kompaan Ernesto Rossi schreef hij er in zijn ballingschap het Ventotene Manifesto dat de titel kreeg “Voor een Vrij en Verenigd Europa”. In dat document pleitten de mannen voor een Europese federatie, naar Amerikaans voorbeeld, om een nieuwe oorlog tussen Europese staten te voorkomen.

een moeizame vereniging

De Europese Federalistische Beweging kreeg haar zin niet, maar de ideeën sijpelden wel door tot in de hoogste echelons van de Europese machthebbers. In 1949 wordt een Raad van Europa in het leven geroepen waarin 10 Europese landen vertegenwoordigd waren. Ze wilden daarmee de vrede, democratie en mensenrechten in Europa beschermen. Uiteindelijk tekenden zij in 1953 het Europese Mensenrechtenverdrag dat vandaag nog steeds van kracht is.

De Franse minister van Buitenlandse Zaken had een ander plan voor Europa voorgeschoteld: hij wilde de economische krachten bundelen. Op zijn aanraden werd er een Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) opgericht in 1951. De BeNeLux - waaronder België - is één van de stichtende leden. In 1957 werd die economische samenwerking verder uitbreid met een algemene Europese Economische Gemeenschap (EEG) en EURATOM dat moet toezien op het beleid rond atoomenergie in Europa.

De drie instanties die tot hiertoe bestaan, de EGKS, EEG en EURATOM staan onder het toezicht van de Hoge Autoriteit. Het is belangrijk om te onthouden dat die Hoge Autoriteit supranationaal werkt. Ze heeft dus macht die verder reikt dan die van die individuele lidstaten en ze werkt dus als het ware boven de lidstaten in de hiërarchie.

Je kent de naam ‘Schuman’ misschien van het Schumanplein in Brussel, waar vandaag enkele belangrijke Europese Instellingen liggen.

Economische integratie

Om de economische belangen te bespreken, moest een forum zijn waarbij parlementsleden van alle deelnemende landen zouden samenkomen. In 1958 werd het Europese Parlement in het leven geroepen in Straatsburg. Dezelfde Franse minister van Buitenlandse Zaken, Robert Schuman, werd de eerste voorzitter ervan.

Tijdens de jaren 1960 groeien de Europese lidstaten verder naar elkaar toe op economisch vlak: de EEG trekt onder meer het landbouw- en handelsbeleid naar zich toe. In de jaren 1970 treden onder meer Denemarken, Ierland en het Verenigd Koninkrijk toe tot de Europese Gemeenschap. Naast de BeNeLux, Frankrijk, Italië, en West-Duitsland, telt het nu 9 lidstaten.

In 1979 werd een nieuw democratisch proces toegevoegd aan het Europese Parlement: de leden worden voor het eerst rechtstreeks verkozen door de inwoners van de lidstaten. Het Europese Parlement is dus, anders dan de Hoge Autoriteit, een internationale samenwerking. Hierin werken de lidstaten samen en is er géén supranationale macht.

Tijdens de jaren 1960 ontstaat er namelijk discussie over de richting die Europa moet uitgaan: supranationaal of internationaal? Moet Europa een federale staat worden, net zoals Amerika, of moet Europa een internationale samenwerking blijven van verschillende lidstaten die elk hun eigen bevoegdheden behouden. Om die discussie op te lossen, wordt er naast het Europese Parlement, die het internationale karakter vertegenwoordigt, een Commissie voor de Europese Gemeenschap opgericht. Die staat onder andere boven de EEG, de EGKS en EURATOM en vertegenwoordigt zo het supranationale karakter van Europa.

Die Commissie kennen wij vandaag als de Europese Commissie. Daarin komen delegaties van alle lidstaten samen om de wetsvoorstellen die in het Europese Parlement gebeuren, goed te keuren en uit te voeren. We kiezen dus niet wie er in de Europese Commissie zetelt, want dat doen onze nationale overheden. .

Europa richting euro

In de jaren 1980 worden achtereenvolgens Griekenland, Spanje en Portugal lid van de EEG. Men denkt erover na om ook op andere vlakken, naast handel, economie en landbouw, te gaan samenwerken. Zo wordt het bekende Erasmusprogramma ingericht om studenten internationale ervaringen te laten opdoen. De eerste ideeën van een gemeenschappelijke markt, met één munteenheid, krijgen ook vorm.

In 1992 wordt het Verdrag van Maastricht ondertekend: sindsdien kunnen goederen, mensen, diensten en kapitaal (geld dus) vrij reizen doorheen de Europese Economische Ruimte (EEA). Ook Oostenrijk, Finland en Zweden worden lid. Het Verdrag van Maastricht luidt officieel het begin van de Europese Unie. Aan het hoofd staat de Raad van de Europese Unie.

Zwitserland pakt het speciaal aan: ze treedt niet toe tot de EEA, maar heeft wel toegang tot de eengemaakte handelsmarkt. Da’s waarom je bijvoorbeeld nog steeds torenhoge roamingkosten betaalt als je belt, sms’t of surft vanuit Zwitserland.

Het volgende belangrijke verdrag, is dat van Nice. Daarin worden de instituties van Europa hervormd. In 2002 werd dan eindelijk de Euromunt in gebruik genomen. We betalen sindsdien met één munt binnen de EEA. In 2004 treden er plots tien nieuwe landen toe tot de Europese Unie, vooral landen uit de voormalige Oostblok als Estland, Letland en Hongarije.

Het Europese Parlement

Wist je dat het Europese Parlement zowel in Brussel als in Straatsburg samenkomt? Vier dagen per maand verhuist het hele parlement naar Straatsburg om de Algemene Vergaderingen te houden. Daarin worden wetgevende teksten goedgekeurd.

Eindelijk Europa… of nog niet helemaal?

Het Verdrag van Lissabon uit 2007 vervangt alle voorgaande verdragen en besluit de Europese Unie zoals we 'm vandaag kennen. Wij kiezen op 9 juni dus voor Europarlementariërs, parlementsleden van het Europese Parlement dus. De nationale overheid, die wij ook verkiezen in het Federale parlement, kiezen dan weer een lid voor de Europese Commissie. Je kiest dan dus voor de belangen van onder meer landbouw, handel, economie, maar ook het Erasmusprogramma en jeugdsubsidieprogramma’s.

Ook de Raad van de Europese Unie bestaat nog en daarin komen alle staatshoofden van de 27 lidstaten samen. Zij proberen onder meer een gemeenschappelijk buitenlandbeleid te voeren. Die raad is niet te verwarren met de Raad van Europa. Daarin waken 46 landen over de gemeenschappelijke democratische waarden.

Je merkt het dus: Europa is - net als België - een complex verhaal. Daarom is het belangrijk dat je je stem uitbrengt op 9 juni. Zo beslis jij mee over het beleid dat er de komende jaren gevoerd wordt in de Europese Unie. Denk maar aan het migratiepact dat onlangs werd goedgekeurd: dat is een Europese beslissing.